Fundacja rodzinna - czym jest i czy warto ją założyć?

2022-03-01 09:05:49 (aktualizacja 2022-04-06 12:06:05)

Jedną z wielu innowacji w polskim prawie, które ma wprowadzić Polski Ład jest fundacja rodzinna. Projekt został zgłoszony do Ministerstwa Rozwoju i Technologii przez środowisko firm rodzinnych. Według założeń projekt ustawy może trafić do parlamentu w pierwszej połowie 2022 r. a ustawa wejść w życie 1 czerwca 2022 r.

Celem wprowadzenia instytucji fundacji rodzinnej do prawa polskiego jest poprawa sytuacji prawnej firm rodzinnych, a dokładniej ich sukcesji. Takie rozwiązanie zostało już wprowadzone w wielu państwach europejskich takich jak Niemcy czy Austria. Jest to popularna forma kontroli aktywów w znanych firmach wielopokoleniowych. Do tej pory, ze względu na wysokie koszty działania za granicą, fundacje rodzinne były w zasięgu tylko największych firm. Rozwiązanie opiera się bowiem na rozłączności firmy oraz rodziny ze względu na objęcie własnością przez fundację majątku rodziny.

Status prawny owej fundacji, czyli nowa osoba prawna, zakłada znajdowanie się siedziby firmy na terenie Polski, a do jej utworzenia potrzebne będzie sporządzony przez notariusza akt założycielski lub testament, który obejmuje oświadczenie o stworzeniu fundacji rodzinnej. Będzie to instrument prawny całkowicie odmienny od spółek handlowych. Na obecnym etapie prac nad projektem nie są jeszcze znane szczegółowe regulacje podatkowe.

Jak czytamy na stronie gov.pl “do zadań fundacji rodzinnej zaliczamy gromadzenie, zarządzanie i ochrona majątku przekazanego przez fundatora, zgodnie z jego wolą zawartą w statucie, (oraz) zapewnianie środków dla wskazanych przez niego beneficjentów, w szczególności osób mu bliskich i organizacji pozarządowych prowadzących działalność pożytku publicznego.”

Fundację może utworzyć jeden lub kilku fundatorów, którzy posiadają pełną zdolność do czynności prawnych, przede wszystkim prawo swobodnego dysponowania swoim majątkiem. Beneficjentem natomiast zostać mogą osoba fizyczna oraz organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego.

Na co w takim razie mogą być przeznaczane pieniądze z fundacji? Można z ich pomocą finansować koszty utrzymania, edukacji lub pomocy medycznej beneficjentów lub cele statutowe wcześniej wspomnianej organizacji pozarządowej. Firma rodzinna zostanie więc własnością fundacji razem z innymi zgromadzonymi dobrami takimi jak udziały w spółkach, papiery wartościowe lub nieruchomości, natomiast rodzina oraz kolejne jej pokolenia - beneficjentami.

Struktura formalna fundacji rodzinnej zakłada istnienie w niej zarządu oraz podleganie wewnętrznemu nadzorowi rady protektorów. Beneficjenci natomiast stworzą zgromadzenie beneficjentów, które będzie naradzać się w wyjątkowych sytuacjach np. uzupełnianie składu danego organu. Taki zabieg pozwoli rodzinie mieć wpływ na działalność fundacji rodzinnej, nawet kiedy w jej zarządzie będą zasiadać zewnętrzni menedżerowie.

Dlaczego warto jest założyć fundację rodzinną? Na stronie gov.pl czytamy, że dzięki niej “możliwe jest zaplanowanie działalności biznesowej w perspektywie kilku pokoleń, bez obaw o trudności związane z dziedziczeniem udziałów w spółkach handlowych” oraz, że “ułatwia także rozdzielenie zysków z majątku rodzinnego pomiędzy osoby zaangażowane w działalność firmy rodzinnej i osoby, które wybrały inną ścieżkę kariery, bez zagrożeń dla integralności majątku rodzinnego i płynności finansowej spółek, w których udziały posiada fundacja rodzinna.”

Celem założenia fundacji rodzinnej jest umożliwienie kontynuowania rodzinnego biznesu w rękach spadkobierców fundatora. Długowieczność firmy jest utrzymywana poprzez koncentrację rodzinnej kontroli nad majątkiem firmy w jednym podmiocie bez wspólników i właścicieli, zapobiegając w ten sposób rozproszeniu kapitału rodzinnego, często skutkującego przejęciem kontroli nad spółką przez osobę trzecią. Dlatego misją fundacji jest gromadzenie kapitału i pomnażanie go dla kolejnych pokoleń, zgodnie z ideą, że firma należy nie tylko do nas, ale także do naszych dzieci i wnuków. Pozwala to na elastyczność w wielu obszarach, m.in. aby oddzielić rolę beneficjentów fundacji od tych, którzy decydują o przyszłości majątku fundacji.

Główna różnica między spółką a fundacją polega na tym, że spadkobiercy nie stają się wspólnikami fundacji, a ich prawa nie mogą zostać sprzedane ani przeniesione na spadkobierców. Jeśli celem rodziny nie jest przekazywanie firmy z pokolenia na pokolenie, a następcy chcą móc swobodnie opuścić rodzinny biznes i spieniężyć swoje udziały, to rodzinna fundacja może nie być najlepszym rozwiązaniem.

Jak zapewnić fundacji rodzinnej sukces? Otóż powodzenie tego sposobu zarządzania zależy od dobrego zaprojektowania jej zawczasu. Należy przemyśleć, jakie role będzie sprawował każdy z członków rodziny i co będzie działo się z firmą przez kolejne pokolenia. Jeśli nie chcemy, aby nasza rodzinna firma szła w ślady spółek giełdowych z rozproszonymi akcjonariuszami, których działalność determinuje krótkoterminowe zyski, to fundacja jest koniecznością.

Jakie wątki warto poruszyć z rodziną w rozmowie dotyczącej założenia fundacji rodzinnej?

Separacja majątku rodzinnego od firmowego - wiele funkcjonujących w Polsce firm rodzinnych, skupiało się na szybkim rozwoju i nie brało pod uwagę, ile majątku umieszczonego w aktywach trwałych jest niezbędne dla działania firmy, a jaką jego część można wycofać z firmy, aby można było za jej pomocą opłacać potrzeby życiowe rodziny.
Jak członkowie rodziny widzą swoją przyszłość - czy chcą aktywnie działać w firmie, pełnić rolę nadzorczą lub decyzyjną, czy może wybrać zupełnie inną ścieżkę kariery odcinając się od rodzinnego biznesu?
Plany sukcesyjne - ich przygotowanie trwa długo i służy ujednoliceniu wizji wspólnych celów, zasad funkcjonowania oraz zadań poszczególnych członków rodziny. W rozmowie na ten temat warto, aby nie uczestniczyli jedynie najbliżsi krewni, lecz także sukcesorzy i inni członkowie rodziny związanych z firmą, a czasem nawet zaufane osoby trzecie zasiadające w zarządzie firmy. Celem rozmów jest wypracowanie spójnego stanowiska rodziny w najważniejszych obszarach, bardzo istotnych dla efektywnego funkcjonowania firmy rodzinnej. Można przy tej okazji stworzyć konstytucję rodzinną, czyli zbiór zasad i regulacji porządkujących relacje na styku firmy i rodziny.
Przegląd jakości nieruchomości oraz środków trwałych - należy potwierdzić tytuł prawny nieruchomości i wykluczyć możliwość zgłoszenia sprawy do sądu, co na pewno obciążałoby majątek fundacji.
Jakie są oczekiwania rodziny wobec firmy? – należy ustalić każde oczekiwanie, nie tylko finansowe, ale także społeczne i edukacyjne, a następnie można włączyć je do swojego statutu
Jaki będzie cel fundacji? - należy pamiętać, że fundacja rodzinna nie zajmuje się jedynie pomnażaniem majątku rodzinnego, lecz również finansowaniem potrzeb jej beneficjentów. Do takich potrzeb mogą zaliczać się edukacja, integracja członków rodzinny, zakup wspólnych nieruchomości. Fundacja może również pomóc w kryzysowej sytuacji np. przewlekłych chorób lub śmierci beneficjenta.
Kto oraz pod jakimi warunkami może zostać beneficjentem? To ważne, ponieważ beneficjenci czerpią z fundacji korzyści finansowe. W tym kroku należy zwrócić uwagę na to, aby oczekiwania beneficjentów nie wykraczały poza możliwości firmy.